Enigma e Zgjerimit dhe Reformës

Treshja lindore nuk e ka luksin për të qenë anëtarë të NATO-s tani për tani, dhe megjithëse Kievi po shtyn fuqishëm në këtë drejtim, anëtarësimi në aleancë do të ndodhë vetëm pasi të përfundojë lufta

Nga Nathalie TOCCI

Bashkimit Evropian nuk i pëlqen që të zgjerohet.  Edhe në rrethanat më të mira, zgjerimi çon në një dobësim të pushtetit për anëtarët ekzistues. Nëse zgjerimi nënkupton edhe një kosto ekonomike, siç ishte rasti me zgjerimet jugore dhe lindore (edhe pse jo veriore), rezistenca rritet. Nëse, përveç kësaj, nuk ka asnjë arsye bindëse sigurie për t’u zgjeruar dhe kandidatët zvarriten drejt reformave, zgjerimi ngrin.

Kjo është historia e Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë. Ekonomitë nën mesataren e BE-së, qeverisja e dobët, demokracitë e papërsosura, konfliktet e pazgjidhura dhe politizimi i zgjerimit – krahas garancisë së sigurisë që ishte dhënë tashmë nga NATO, me Turqinë, Shqipërinë, Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi në aleancë dhe NATO-n e pranishme në Kosovë – të gjitha zbrazën përpjekjet për zgjerimin e BE-së. Pushtimi rus i Ukrainës dhe hapja e perspektivave të anëtarësimit të të ashtuquajturës “treshe lindore” (Ukrainë, Moldavi dhe Gjeorgji) e kanë rikthyer zgjerimin në agjendën evropiane. Bëhet fjalë për vende relativisht të varfra, demokraci të brishta dhe konflikte të pazgjidhura. Edhe këtu BE-ja do të shmangte zgjerimin nëse do të mundej. Por konteksti strategjik është i tillë që BE-ja thjesht nuk mund të largohet.

Treshja lindore nuk e ka luksin për të qenë anëtarë të NATO-s tani për tani, dhe megjithëse Kievi po shtyn fuqishëm në këtë drejtim, anëtarësimi në aleancë do të ndodhë vetëm pasi të përfundojë lufta. Kështu edhe pse në dritën e kërcënimit nga Rusia ekziston një shtysë ekzistenciale e sigurisë pas zgjerimit të BE-së.

Çfarë do të thotë në të vërtetë ky zgjerim? Duke qenë se zgjerimi duhet të ndodhë, vendet anëtare të BE-së po pyesin veten se çfarë do të thotë kjo në të vërtetë. Së pari, me kë do të zgjerohet? Është treshja lindore, veçanërisht Ukraina, me Moldavinë të lidhur, që ka erën në velat e saj. Për sa kohë që lufta tërbohet dhe rindërtimi është një prioritet i BE-së, pranimi i Ukrainës do të përfaqësojë një fokus më të madh të politikës. Kjo ngre pyetjen e shkëputjes së saj nga Ballkani, ku imperativi i sigurisë për zgjerimin është më i dobët, reformat po zvarriten dhe zgjidhja e konflikteve po ashtu.

Megjithatë, shtetet anëtare të BE-së me interes në rajon, si Austria dhe Italia, do ta kundërshtojnë këtë dhe do të arrijnë rrugën e tyre. Nuk është rastësi që vitin e kaluar, kur Ukraina, Moldavia dhe Gjeorgjia u njohën si kandidate ose kandidate potencialë, Bosnje-Hercegovinës iu dha gjithashtu statusi i kandidaturës, ndërsa Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut më në fund hapën bisedimet e pranimit. Ndërsa Kievi dhe Kishinau lëvizin drejt marrjes së dritës jeshile për negociatat e pranimit në dhjetor, format e lidhjes me Ballkanin Perëndimor do të vazhdojnë të kërkohen. Kjo nuk do të thotë se BE-ja do të shohë një tjetër zgjerim të madh nga 27 në 35 ose 36 shtete anëtare aktuale në dekadën e ardhshme. Një qasje mega-paketë mund të çojë në ngecjen e zgjerimit edhe një herë (dhe mund të shtyhet mënjanë pikërisht për këtë arsye nga skeptikët e zgjerimit). Besimtarët në zgjerim po pyesin veten se si mund të kapet momenti tani.

Në fakt, me kusht që reformat të rifillojnë dhe të mbahen, zgjerimi me vende të vogla si Moldavia në treshen lindore dhe Mali i Zi në Ballkan mund të ndodhë shumë përpara se të kalojë një dekadë. Kjo është e lidhur me një pyetje të rëndësishme “si”. Përpjekja për zgjerim ka të bëjë kryesisht me Ukrainën. Megjithatë, Ukraina është gjithashtu vendi më i madh dhe më kompleks për t’u pranuar. Edhe me vullnetin më të mirë në Kiev, Bruksel dhe nëpër kryeqytetet evropiane, është e vështirë të shihet se si Ukraina mund të hyjë në BE në më pak se një dekadë. Por lufta është tani dhe kërkimi për siguri, rindërtim dhe konsolidim demokratik do t’i paraprijë anëtarësimit të plotë të Ukrainës. Për këtë hyjnë në lojë idetë për integrim gradual, si hyrja në tregun e vetëm dhe qasja më e madhe në fondet e BE-së. Për sa kohë që këto marrëveshje sektoriale nuk bëhen alternativa ndaj anëtarësimit, por më tepër hapa drejt tij, integrimi gradual i Ukrainës duhet të ndiqet.

Ndoshta një vend tjetër i madh – Mbretëria e Bashkuar – mund të përfundojë duke marrë një rrugë të ngjashme “graduale” të kthimit në BE. Grupi më i vështirë i pyetjeve, veçanërisht për sa i përket Ukrainës, ka të bëjë me politikat me implikime të mëdha buxhetore. Në përgatitje për hyrjen e Ukrainës, BE-së do t’i duhet të rishikojë rrënjësisht Politikën e Përbashkët Bujqësore (CAP) dhe politikën e kohezionit dhe të kuptojë se si të përfshijë Kievin në Kuadrin e ardhshëm Financiar Shumëvjeçar që fillon në vitin 2028. Sipas rregullave aktuale, Ukraina, si një vend i madh dhe gjithashtu ai më i varfëri, do të merrte pjesën e luanit të buxhetit të BE-së dhe shumica e përfituesve neto të BE-së do të bëheshin kontribues neto brenda natës.

Duke pasur parasysh mos realizueshmërinë politike të këtij propozimi, është e qartë se politikat aktuale, rregullat dhe shumat e përgjithshme do të kërkojnë një rishikim rrënjësor. Kur Jean-Claude Juncker u emërua president i Komisionit Evropian në 2014, ai krijoi një trazim të panevojshëm kur deklaroi atë që të gjithë e dinin tashmë: se zgjerimi nuk do të ndodhte gjatë mandatit të tij. Presidenti i ardhshëm i Komisionit Evropian, që vjen në detyrë në vitin 2024, duhet ta kthejë deklaratën e Juncker, duke krijuar një trazim pozitiv duke u angazhuar për atë që askush nuk ka pasur guximin të thotë ende: se zgjerimi do të bëhet nën drejtimin e saj (ose të tij).

(Autorja është drejtoreshë e “Istituto Affari Internazionali” në Romë)