Tek punonjësit e sektorit të turizmit nuk ka asnjë optimizëm për një rikuperim të shpejtë nga kriza që i ka kapluar. Në rastin më të mirë, ata parashikojnë se ajo do të varet nga shumë faktorë.
Todor Aslimovski nga Ohri prej vitesh punon si guidë turistike në vendlindjen e tij. Zakonisht është me grupe nga rajoni që negocion përmes agjencive të udhëtimit me të cilat bashkëpunon. Ai thotë se procesi është kompleks sepse duhet të merren të dhëna për madhësinë dhe strukturën e grupit, nevojat, interesat dhe pritshmëritë. Por Aslimovski njihet për mënyrën ndryshe se si u qaset turistëve. “Zakonisht pritjen e mbush me përmbajtje që shpreh kulturën, traditën dhe mikpritjen tonë. Sigurisht një vend të rëndësishëm zë animacioni i turistëve që e realizoj në formë loje përmes shëtitjes, recitimeve, pyetjeve shpërblyese për mysafirët e përmbajtje të tjera të panumërta”, shprehet Aslimovski.
Megjithatë, pandemia e koronës ka goditur rëndë sektorin e turizmit. Kufijtë u mbyllën, u lejuan vetëm kamionët, u anuluan fluturimet dhe më 14 mars 2020 u mbyll edhe aeroporti “Shën Apostulli Pal” në Ohër. Një javë pas kësaj, më 21 mars, u vendos për herë të parë ora policore, i ndjekur nga një periudhë karantinash të gjata dhe masa kufizuese. Puna për guidat turistike është ndërprerë. “Masat kufizuese që u futën, thjeshtë pamundësuan aktivitetin turistik dhe për rrjedhojë nuk kishte aktivitete për grupet drejtuese turistike. Në verën e vitit 2020, situata me masat u relaksua, me masat e Qeverisë u inkurajua, por vetëm turizmi vendas në mënyrë që të ndihmohet sektori i turizmit. Megjithatë, turistët ishin nga vendi, kështu që nevoja për të udhëhequr grupet turistike me ta u reduktua pothuajse në minimum, pothuajse nuk kishte nevojë të tillë, jo vetëm në kushtet e pandemisë, por edhe në lëvizjet normale turistike në vendin tonë”, tha Aslimovski.
Në vitin 2020, shteti u përpoq ta ndihmonte këtë sektor me masën “Mbështetje me paga për guidët turistikë”. Të gjithë guidave të regjistruar turistike për muajt tetor, nëntor dhe dhjetor u janë paguar pagë bruto prej 21.700 denarë ose 335 euro. Me 5 milionë denarë janë paguar gjithsej 78 guida turistike. Nga Shoqata e guidave turistike thonë se viti 2020 ishte një vit veçanërisht i vështirë për ta, sepse puna ka rënë, jo në një përqindje të caktuar, por 100%. Kjo shkaktoi një problem të madh në familjet e tyre. “E di që një pjesë e mirë e tyre kanë filluar çfarëdo pune në mënyrë që të ushqejnë familjet e tyre dhe ka raste që janë larguar nga Maqedonia! Pas një periudhe të gjatë në dhjetor të vitit 2020, arritëm të hyjmë në pakon e 4 të masave dhe një numër i kolegëve tanë të marrin nga 60.000 denarë. Më pas na harruan në pakon e 5-të, gjë që na bëri sërish të zhurmshëm, që të na përfshinin në pakon e 6-të dhe në pranverë të vitit 2021 të merrnim nga 30.000 denarë. Dhe ajo ishte e tëra! Mendoj se është e lehtë të gjykohet se sa është e mundur ekzistenca me 90 mijë denarë për një periudhë 2 vjeçare!”, thotë Dimitar Kavrakov, kryetar i Shoqatës së guidave turistike.
Por guidat turistike janë vetëm një nga shumë të prekurit nga pandemia. Sipas Agjencisë për Promovimin dhe Mbështetjen e Turizmit, në sektorin e turizmit, transportit hotelierik dhe pasagjerëve janë të punësuar rreth 39.000 punëtorë. Në fund të shkurtit 2020 u krijua trupi koordinues në Agjencinë për Promovimin dhe Mbështetjen e Turizmit dhe fokusi ishte ruajtja e të gjitha vendeve të punës.
NUMRI I TURISTËVE TË HUAJ NË VITIN 2020 ËSHTË HISTORIKISHT MË I KEQI, VENDI SHËNON HUMBJE
Sipas të dhënave më të fundit të Entit Shtetëror të Statistikave të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në vitin 2020, numri i turistëve në krahasim me vitin paraprak 2019 është ulur për 60%. Por ajo që është karakteristike është se turistët e huaj kanë një rënie prej 84.4%, ndërsa turistët vendas një rënie prej -18%. Në vitin 2020, krahasuar me një vit më parë, numri i bujtjeve është ulur me 48%, po ashtu edhe bujtjet e turistëve të huaj janë 84% më të ulëta krahasuar me një vit më parë, ndërsa bujtjet e turistëve vendas janë ulur me 14.2%. “Pandemia ka shkaktuar trazira të mëdha në industrinë e turizmit. Ky sektor ka pësuar më shumë dëme nisur nga masat e marra nga qeveritë në mbarë botën, bllokimet dhe ndalimet e udhëtimeve si dhe disa sjellje parandaluese të turistëve. Gjatë vitit 2020, Agjencia për Promovimin dhe Mbështetjen e Turizmit ka nisur fushatën “Shtëpia është shtëpi” me qëllim nxitjen dhe stimulimin e turizmit vendor, por nuk ka bërë fushata marketingu në vendet e huaja. Tashmë në vitin 2021, me lehtësimin e masave, janë vendosur fushata marketingu në 6 shtete të rajonit me qëllim që të informohen turistët potencialë se RMV është destinacion i sigurt udhëtimi”, thotë Ljupço Janevski, drejtor i APMT.
Sipas Ministrisë së Ekonomisë, projektet kryesore që kanë kontribuar në përmirësimin e situatës në vitin 2021 janë fushatat “Shtëpia është shtëpi” dhe “Vauçer për turizmin e brendshëm”, ndërsa për turistët e huaj ishte “Vula e udhëtimit të sigurt” (safe travel stamp). Nga kjo ministri thonë se vetëm përmes kësaj ministrie janë dhënë grante në vitin 2020 në vlerë prej afro 10 milionë euro dhe shumica, pra më shumë se 6 milionë euro janë paguar për vauçerë për lëshimin e vauçerëve për të papunët apo me të ardhura të ulëta, për nxitjen e turizmit vendor. Këto masa përfshijnë grante për agjencitë turistike për të cilat janë ndarë 1 milion e 300 mijë euro, si dhe grante për guidat turistike për të cilat janë ndarë 84 mijë euro.
VITI 2021, I SUKSESSHËM PËR INSTITUCIONET, MEZI MBIJETUES PËR PUNONJËSIT E TURIZMIT
Në festimin e Ditës Botërore të Turizmit më 27 shtator, në vend sikur të ishin dy realitete se si kaloi 2021-shi në aspektin turistik. Ministri i Ekonomisë Kreshnik Bekteshi e quajti sukses, duke theksuar se masat kanë dhënë frytet e tyre. Sipas tij, masat e ndërmarra nga Qeveria kanë dhënë rezultate të dukshme. Sipas tij, nga janari deri në korrik të vitit 2021 numri i turistëve është rritur për 56,6% krahasuar me numrin e turistëve vitin e kaluar. “Mund të përmbledhim se kemi pasur një sezon të suksesshëm falë politikave dhe masave të miratuara nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut në konsultim dhe bashkëpunim me sektorin privat”, deklaroi Bekteshi, ministër i Ekonomisë.
Me të njëjtin rast, Oda ekonomike doli me një realitet tjetër. Nga aty nuk e krahasuan numrin e turistëve me vitin 2020 katastrofik, por me vitin 2019. Ata konsideruan se të dhënat e tyre flasin për katastrofën me të cilën po përballet sektori dhe nevojën për mbështetje të mëtejshme. “Periudha janar – korrik 2021, ndryshe nga shtatë muajt e parë të vitit 2019, shënon një ulje mesatare të numrit të turistëve për 80% dhe 77% të bujtjeve të realizuara në tregjet tradicionale. Rënien më të madhe e ka Shkupi, më pas vendet turistike liqenore dhe rënie më të vogël kanë ato maloret”, deklaruan nga Oda Ekonomike. Sipas Shoqatës së hotelierisë dhe turizmit, rënia e turistëve të huaj në vend në krahasim me rajonin është më e madhe, gjë që çon në përfundimin se masat për pozicionimin e vendit si destinacion në tregun ndërkombëtar të turizmit janë më të dobëtat nga të gjitha vendet e rajonit, ndërsa humbjet më të larta janë në numrin e turistëve dhe bujtjet. Nga ana tjetër, Agjencia për promovimin dhe mbështetjen e turizmit thotë se krahasimi me vendet e rajonit është i pamundur, sidomos në kohë pandemie.
“Çdo shtet ka një ofertë turistike të ndryshme, organizim të brendshëm të ndryshëm, bashkëpunim të ndryshëm me vende të caktuara. Pasojat për industrinë janë kryesisht për shkak të shpejtësisë dhe aftësisë së sektorit privat për t’u përshtatur me ndryshimet e imponuara nga vetë pandemia. Sektori privat është ai që lidh drejtpërdrejt marrëveshjet me operatorët turistikë të huaj, APMT ka kompetencë të promovojë, ngrit dhe mbajë potencialin turistik në nivel të gjithë vendit”, thotë Ljupço Janevski, drejtor i APMT. Megjithatë, pretendimet e tilla të agjencisë shtetërore mohohen nga Shoqata kombëtare e turizmit të ardhjes. Ata shprehen të pakënaqur me promovimin e pamjaftueshëm të vendit në panaire, destinacione nga të cilat vendi mund të tërheqë turistë. “Këtë vit nuk kemi as 100 mijë euro për promovimin e vendit dhe për krahasim më së shumti që kemi arritur është 1.2 milionë euro. Këtë vit ka shumë pak para për të bërë diçka, dhe kjo është vendimtare. Kemi humbur 140 deri në 400 milionë dollarë hyrje valutore dhe turistët e huaj janë pothuajse plotësisht të humbur. Ne me fondet tona si operatorë turistikë po mundohemi të bëjmë diçka. Nuk e di as a do të shpenzohen ato 100 mijë euro sepse programi thotë që do të shkojmë në Rimini, por do të shkojmë dhe vendi nuk ka stendë dhe nuk ka asnjë panair të konfirmuar që vendi do të promovohet diku”, tha Vllatko Sulev, kryetar i Shoqatës kombëtare për turizëm të ardhjes.
Sipas të dhënave të Agjencisë për promovim dhe mbështetje të turizmit në vitin 2017 shteti ka miratuar 686 mijë euro, vitin e ardhshëm 2018 edhe më shumë edhe atë 760 mijë dhe ka qenë më i miri në periudhën e analizuar dhe papritur paratë për këtë qëllim kanë rënë në vitin 2020 dhe 2021 kur miratohen mezi 115 mijë euro për promovimin e vendit si destinacion turistik.
KUR MUND TË PRITET NORMALIZIMI, A JANË NXJERRË MËSIMET NGA PANDEMIA 2020?
Tek punonjësit e sektorit të turizmit nuk ka asnjë optimizëm për një rikuperim të shpejtë nga kriza që i ka kapluar. Në rastin më të mirë, ata parashikojnë se ajo do të varet nga shumë faktorë. “Vitin e kaluar në maj arritëm në përfundimin se nëse kriza zgjat dhe vetëm deri në atë verë, turizmi nuk do të kthehet deri në 2023 dhe nëse zgjat deri në fund të 2020 nuk do të kthehemi deri në 2027. Analizat e reja na thonë se nuk do të rikuperohemi deri në vitin 2025 dhe këto nuk janë projeksione individuale por fakte të nxjerra në bazë të trendeve botërore, interesit të operatorëve të huaj turistikë, interesit të turistëve tanë tradicionalë dhe rajonalë që kanë qenë vazhdimisht këtu”, tha Daniela Mihajlovska Vasilevska, Lidhja e Odave ekonomike. Qëndrim të ngjashëm kanë edhe nga Shoqata kombëtare për turizmin e kthyer.
“Duhet një strategji e përbashkët, me vendin në cilin drejtim dhe cilat tregje do të pushtojmë. Kështu vrapojmë nga një vend në tjetrin. Agjencia që është shtëpia e promovimit dhe mbështetjes nuk funksionon ashtu siç është krijuar. Pjesëmarrja e sektorit privat në vitet e fundit nuk është asgjë për politikat dhe programet hyrëse, ne nuk marrim pjesë fare, jemi të përjashtuar nga këshilli dhe asnjëherë nuk kemi qenë pjesë e bordit”, thotë Sulev. Edhe guidët turistik nuk janë të kënaqur.
“Ata që duhej të merrnin mësimin nuk u prekën nga pandemia, ndoshta pa arsye! 2021 ka lëvizje të vogla por kjo nuk e fikë dritën e alarmit! Ne nuk kërkojmë lëmoshë nga shteti, por kërkojmë të ofrojë kushte, të njihemi si një destinacion i sigurt dhe që bashkëpunëtorët tanë të huaj të fillojnë të bëjnë aranzhimet e tyre të planifikuara prej kohësh për një vizitë në Maqedoni. Me këtë do të fitojmë dhe nuk do t’i lusim ministritë, do t’i lëmë të qetë!”, tha Kavrakov. Agjencia shtetërore po drejton gishtin drejt sektorit privat dhe si do të përballet ai në epokën pas Covid-it.
“Numrat që kishim në vitin 2019 i kaluan të gjitha pritjet dhe se ajo rritje e shpejtë nuk do të përsëritet së fundmi. Megjithatë presim që në vitin 2024 të arrihen shifrat e turistëve nga viti 2016, por kjo është e mundur vetëm nëse sektori privat është i përkushtuar dhe ofron kushte për zhvillimin e turizmit pas Covid-it”, tha Janevski. Në njërën anë, të gjithë janë të një mendimi, e ai është se e ardhmja e Maqedonisë është në promovimin e turizmit aktiv, diçka që mund të zhvillohet veçanërisht në kohët e pas-covidit. Ata janë unanim se zakonet e turistëve kanë ndryshuar, kështu që ata duan gjithnjë e më shumë të marrin pjesë aktive në udhëtime dhe të dëgjojnë histori autentike për vende dhe vendndodhje të bukura.
(Ky shkrim është punuar në një projekt të përbashkët me gazetën Vjesti nga Mali i Zi)
