Zgjerimi dhe e ardhmja e Bashkimit Europian

Sot, BE-ja ka një listë të gjatë sfidash kryesore me të cilat duhet të përballet: mbrojtja e përbashkët (veçanërisht nëse një si Trump kthehet në presidencën e SHBA-së), tranzicioni i energjisë, sfidat mjedisore, prapambetja relative teknologjike dhe dixhitale e Europës ose politika e përbashkët e pakënaqshme e migracionit, ndër të tjera

Nga Cesáreo RODRÍGUEZ

Për të “zgjeruar” ose “forcuar”. Kjo ka qenë një nga dilemat e hershme gjatë gjithë historisë së Bashkimit Europian dhe një pengese e përjetshme në procesin e pafund të integrimit europian. Në kohën e saj, Britania e Madhe mbrojti një BE më të zgjeruar, ndërsa Franca shtynte për një BE më të fortë. Britanikët u investuan shumë në tregun e vetëm, kështu që preferenca e tyre për zgjerimin e pacaktuar të numrit të shteteve anëtare shërbeu për dy qëllime: maksimizimin e shkëmbimit ekonomik dhe vështirësitë në e federalizimit politik të BE-së. Ndonëse gjithashtu e interesuar për zgjerimin, Franca i dha përparësi një fokusi në integrimin politik mbikombëtar si një mënyrë për të forcuar themelet e BE-së. Zgjerimi dhe forcimi nuk përjashtojnë njëra-tjetrën. Në fakt, të dyja janë thelbësore për integrimin europian, dhe në praktikë të dyja politikat bashkëjetojnë, pasi të gjitha zgjerimet kanë sjellë ndryshime. Prandaj, debati nuk ka të bëjë me zgjedhjen e njërës apo tjetrës, por më tepër për ndikimin e prioritizimit të njërës apo tjetrës në balancën e pushtetit midis shteteve anëtare të BE-së.

ZGJERIMI I BE-së 2004-2007

Duke parë kandidatët aktualë për anëtarësim në BE, së pari ia vlen të shqyrtohet anëtarësimi i vendve nga viti 2004 në 2007. Pavarësisht mangësive të ndryshme, ky zgjerim ishte gjerësisht i suksesshëm. Megjithatë, zgjerimi ishte disi i nxituar: ai përfshiu shumë vende që shumë thanë se BE-ja nuk ishte gati t’i pranonte pa komplikime. Këto vende gjithashtu ndoshta nuk ishin plotësisht të vetëdijshme për pasojat e hapit që po ndërmerrnin. Në këtë zgjerim, më i madhi dhe më kompleksi në historinë e BE-së u zhvilluan negociatat me jo më pak se 12 shtete. Këto janë bërë në dy faza: dhjetë në vitin 2004 (Qipro, Republika Çeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Malta, Polonia, Sllovakia dhe Sllovenia) dhe dy në 2007 (Bullgari dhe Rumani).

Këto vende ishin më pak të zhvilluara se fqinjët e tyre perëndimorë, me demokraci që shfaqnin mangësi administrative dhe gjyqësore, si dhe shkallë të lartë të korrupsionit dhe mbrojtje të pakët për të drejtat e pakicave të caktuara etnike. Zgjerimi nxori në pah disa mangësi të kuadrit institucional të BE-së, siç është nevoja për unanimitet në fusha delikate si mbrojtja, siguria dhe imigracioni. Anëtarësimi i kaq shumë shteteve të reja anëtare pengoi gjithashtu shfaqjen e ngadaltë të një identiteti pan-europian. Tranzicioni ekonomik dhe social në këto vende ka qenë i vështirë dhe ndryshimet politike jo gjithmonë i kanë rezistuar reagimeve. Megjithatë, BE-ja i ka ndihmuar ata të integrohen gradualisht në kuadrin e vendosur nga fqinjët e tyre perëndimorë.

ANËTARËSIMI I VENDEVE TË TJERA

Që nga viti 2024, janë dhjetë vende që aspirojnë anëtarësimin në BE: gjashtë në Ballkanin Perëndimor (Shqipëria, Bosnjë dhe Hercegovina, Kosova, Maqedoni e Veriut, Mali i Zi dhe Serbia) dhe katër në rajone të tjera (Ukrainë, Moldavi, Gjeorgji dhe Turqi). Qëndrimi i BE-së ndaj Ballkanit Perëndimor ka qenë hezitues, duke shkaktuar shqetësim dhe pakënaqësi. Prandaj, opsioni më realist do të ishte trajtimi i secilit kandidat të mundshëm veç e veç për të krijuar “paketa” të veçanta për negociata. Kur bëhet fjalë për kërkesat e BE-së, Mali i Zi, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut (në këtë renditje) janë në pozicionin më të mirë për anëtarësim.

Tre shtetet e tjera në rajon paraqesin një sërë problemesh. Ukraina dhe Moldavia morën statusin e vendit kandidat kryesisht për shkak të rrethanave kritike të luftës së vazhdueshme me Rusinë. Bosnja dhe Hercegovina konsiderohet një shtet i brishtë. Dy entitetet që e qeverisin atë, Federata e Bosnjë-Hercegovinës dhe Republika Srprska, qeverisin me kurrizin nga njëri-tjetri. Institucionet e përbashkëta nuk funksionojnë siç duhet dhe serbët etnikë të vendit kanë kërcënuar se do të kërkojnë pavarësi. Është gjithashtu nën tutelën e NATO-s dhe BE-së. Kosova nuk njihet diplomatikisht nga shumë vende, përfshirë shtetet e BE-së si Spanja dhe Greqia. Serbia ka mbetur pranë interesave ruse që nga shpërbërja e Jugosllavisë.

Gjeorgjia nuk ka gjasa të pranohet së shpejti, duke pasur parasysh se ajo ka dy territore nën pushtimin rus (Osetinë e Jugut dhe Abkhazinë). Ajo gjithashtu mbetet prapa në të gjitha frontet e zhvillimit dhe është e distancuar gjeografikisht nga pjesa tjetër e BE-së. Në lidhje me Turqinë, duket qartë se BE-ja nuk ka ndonjë interes real. Pas 25 vitesh negociatash, ata kanë arritur të mbyllin vetëm një nga 35 kapitujt gjithsej në negociatat mbi acquis communitaire të BE-së (rregullat, të drejtat dhe rregulloret që detyrojnë të gjitha shtetet anëtare të BE-së).

RREZIQET E MUNDSHME

Në terma afatgjatë, ka të ngjarë të shohim rritjen e BE-së nga 27 shtetet e saj aktuale në deri në 35, megjithëse horizonti shpesh i përfolur i vitit 2030 është jorealist. Përveç dallimeve të mëdha ekonomike me Europën Perëndimore, përmbushja e kushteve të acquis paraqet një sfidë të madhe për kandidatët aktualë. Kësaj mund t’i shtojmë një sërë mosmarrëveshjesh të pazgjidhura territoriale dhe diplomatike. Pavarësisht precedentit të vendosur nga Qiproja, veriu i së cilës është i pushtuar nga Turqia, pa asnjë perspektivë ribashkimi pas referendumit të dështuar të vitit 2004 është një çështje delikate për BE-në të integrojë shtetet me mosmarrëveshje të brendshme (si Bosnja), ekzistenca e të cilave është të pa njohura botërisht (Kosova) ose ato që nuk kanë kontroll të plotë mbi pjesë të territorit të tyre (Ukraina, Moldavia dhe Gjeorgjia).

Këto rrethana janë të mjaftueshme për të bllokuar anëtarësimin e tyre. BE-ja nuk duhet të përsërisë gabimin që bëri në zgjerimin e viteve 2004-2007, duke sjellë njëkohësisht dhjetë shtete të reja anëtare.

Është shumë më praktike të merret një qasje e shkallëzuar, progresive, duke i grupuar vendet në grupe më të vogla, të cilat më pas mund të integrohen gradualisht.

Planifikimi përpara është gjithashtu i nevojshëm. Përpara aderimit të anëtarëve të rinj, do të ishte e mençur të kryhej një reformë e mekanizmave vendimmarrës të Komunitetit Europian, si dhe mekanizmave të tjerë të kontrollit demokratik që do të përdoren pasi anëtarët e rinj të integrohen. Përvoja ka treguar se BE-ja ka ndikim në negociata përpara se të anëtarësohet një anëtar i ri, por shumë më pak ndikim pas. Neni 7 i Traktatit të Lisbonës lejon që të drejtat e një shteti anëtar të BE-së të pezullohen nëse ai “shkel seriozisht dhe në mënyrë të vazhdueshme parimet mbi të cilat është themeluar BE-ja”, por kjo është e pamundur të zbatohet në praktikë. Kërkon një votim unanim dhe sanksionet ekonomike nuk janë të mjaftueshme për të ndryshuar kursin e qeverive joliberale, siç dëshmohet nga Hungaria e Viktor Orban dhe, deri në tetor 2023, Polonia e Jaroslav Kaczyński.

Çështjet si pandemia COVID-19 dhe lufta e vazhdueshme në Ukrainë janë forca shtytëse pas integrimit europian, por me boshtin qendror franko-gjerman që humbet fuqinë, opinioni publik nuk është aq entuziast për integrimin. Rritja e së djathtës ekstreme populiste euroskeptike në të gjithë kontinentin, duke përfshirë edhe vendet themeluese të BE-së është një simptomë e kësaj panorame të ngjeshur dhe të fragmentuar. Sot, BE-ja ka një listë të gjatë sfidash kryesore me të cilat duhet të përballet: mbrojtja e përbashkët (veçanërisht nëse një si Trump kthehet në presidencën e SHBA-së), tranzicioni i energjisë, sfidat mjedisore, prapambetja relative teknologjike dhe dixhitale e Europës ose politika e përbashkët e pakënaqshme e migracionit, ndër të tjera. (The Conversation)