Flaka analizon: Sondazhet si armë politike: Manipulimi që vret demokracinë

Skena aktuale: sondazhet si armë politike

Në prag të zgjedhjeve lokale dhe parlamentare, Maqedonia e Veriut po përballet me një fenomen shqetësues: keqpërdorimin brutal të sondazheve për të manipuluar opinionin publik. Brenda një harku prej 24 orësh, në emër të të njëjtit institut ndërkombëtar – International Republican Institute (IRI) – qarkullojnë dy sondazhe të ndryshme, me rezultate që përmbysin njëra-tjetrën.

Nuk kemi të bëjmë më me gabime teknike apo keqkuptime në interpretim. Kemi të bëjmë me fabrikim të qëllimshëm të të dhënave, shpërndarje të materialeve të rreme dhe një sistem ku askush nuk mban përgjegjësi. Të gjithë shfrytëzojnë kaosin: partitë politike, portalet pa emër, “analistët” freelance të paguar, dhe rrjetet sociale që amplifikojnë gjithçka në pak minuta.

Gjeneza e lajmeve të rrejshme: nga propaganda te algoritmi

Lajmet e rrejshme nuk janë shpikje e re. Kanë ekzistuar në forma të ndryshme që nga koha e luftërave propagandistike, por ajo që i bën sot më të rrezikshme është shpejtësia dhe shtrirja.

• Propaganda klasike ishte e centralizuar dhe relativisht e lehtë për t’u identifikuar.
• Fake News moderne është e decentralizuar, shpesh vjen e maskuar si “informacion zyrtar” ose “sondazh i pavarur”, dhe mbështetet nga algoritmet e rrjeteve sociale që favorizojnë përmbajtjen sensacionale, jo përmbajtjen e verifikuar.

Rrënjët janë të njëjta: interesa politike dhe ekonomike. Por mjeti ka ndryshuar: sot nuk të duhet më një redaksi apo televizion, por vetëm një laptop dhe qasje në një rrjet reklamash ose një server Telegram-i. Një dosje Excel me shifra të fabrikuara dhe një logo e huazuar – dhe ke një “sondazh kombëtar”.

Ndikimi në opinionin publik: krijimi i realiteteve paralele

Çdo sondazh i rremë, çdo lajm i shtrembëruar, krijon një rrudhje në perceptimin kolektiv të qytetarëve. Kur publikohen sondazhe që tregojnë fitore të thellë të një partie, mbështetësit e saj mobilizohen – ndërsa kampi tjetër dekurajohet. Kjo nuk është më thjesht manipulim, por inxhinieri e vullnetit qytetar.

Pasojat janë shumëplanëshe:

• Polarizim i skajshëm – me qytetarë që jetojnë në “flluska” informacioni të papërputhshme me realitetin.
• Demotivim për pjesëmarrje – kur qytetari s’beson më asnjë të dhënë, nuk del më as në zgjedhje.
• Kriza besimi në institucione, media dhe demokraci.

Pandëshkueshmëria si nxitës kryesor

Në këtë terren të kontaminuar informativ, askush nuk mban përgjegjësi. Komisioni Shtetëror i Zgjedhjeve hesht. Prokuroria publike është inekzistente në fushën e manipulimit mediatik. Institucionet rregullatore të mediave janë të kapura ose të paralizuara. Asnjë media nuk është sanksionuar për përhapjen e një lajmi të rremë. Asnjë portal nuk është penalizuar për shpifje të qëllimshme apo për përdorimin e logos së institucioneve ndërkombëtare.

Në këtë mënyrë, lajmet e rrejshme dhe sondazhet e rreme nuk janë më aksidente – janë strategji. Janë pjesë e fushatave. Janë të planifikuara dhe të financuara.

Kush qëndron pas?

• Partitë politike, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose përmes strukturave satelitore.
• Qendra të errëta ndikimi (vendase dhe të huaja), që kërkojnë të testojnë terrenin ose ta sabotojnë atë.
• Oligarkë ekonomikë, që përmes kontrollit të portaleve dhe firmave të marketingut formësojnë realitetin për interesa të caktuara.
• Aktorë ndërkombëtarë, përfshirë shërbime inteligjente që shfrytëzojnë kaosin informativ për të testuar rezistencën e shoqërive të brishta si kjo e jona.

Çfarë duhet bërë? (Po, ka zgjidhje – por kërkon vullnet)

1. Verifikim i pavarur i sondazheve – për çdo sondazh publik, duhet të ekzistojë transparencë metodologjike: kush e ka porositur, kush e ka financuar, si janë përzgjedhur të anketuarit dhe kur është zhvilluar anketimi.
2. Reagim institucional – KSHZ dhe Agjencia për Shërbime Mediatike të ndalojnë përhapjen e materialeve manipuluese në emër të institucioneve të huaja.
3. Sanksione për shpifje publike – Kodi Penal duhet të përfshijë nen specifik për përhapjen e qëllimshme të lajmeve të rreme gjatë fushatave zgjedhore.
4. Arsimim mediatik – qytetarët duhet të mësojnë si ta identifikojnë një lajm të rremë dhe të mos bien pre e propagandës digjitale.
5. Platformë zyrtare për verifikim faktesh – me mbështetje ndërkombëtare dhe akses publik për të ndarë faktet nga mashtrimet.

Në vend të përfundimit:

Nëse zgjedhjet janë themeli i demokracisë, atëherë informacioni i saktë është çimentoja e këtij themeli. Nëse çimentoja është e falsifikuar, gjithë ndërtesa rrëzohet.

Maqedonia e Veriut është në prag të një fushate ku realiteti do të jetë më shumë produkt propagande sesa reflektim i fakteve. Kjo është e rrezikshme. Jo vetëm për një proces zgjedhor, por për vetë funksionimin e demokracisë. Flaka