Pse disa njerëz duket se humbasin gjithmonë?

David Uttal, një shkencëtar kognitiv në Universitetin Northwestern, ka pasur gjithmonë vështirësi  me orientimin, madje kujton se ka humbur për dy ditë e gjysmë gjatë një ecjeje me bojskautët në moshën 13-vjeçare. Ai nuk është vetëm; teksa disa njerëz kanë një sens të lindur drejtimi, të tjerët duken të humbur përjetësisht. Studiuesit matin aftësinë e orientimit me detyra si orientimi drejt vendeve që nuk shihen, duke zbuluar dallime të rëndësishme midis individëve.

Nora Newcombe, një psikologe kognitive në Universitetin e Temple-it, vë në dukje se ndërsa disa njerëz mund të tregojnë me gisht gjëra me saktësi, të tjerët nuk kanë sens orientimi. Pavarësisht njohjes së këtyre dallimeve, shkencëtarët e kanë gjetur të vështirë të përcaktojnë shkaqet e tyre. Megjithatë, përparimet e fundit duke përdorur realitetin virtual dhe gjurmimin GPS i kanë lejuar studiuesit të vëzhgojnë se si një numër i madh njerëzish lëvizin në hapësira komplekse. Këto studime sugjerojnë se aftësitë e navigimit ndikohen kryesisht nga edukimi.

Edukimi i aftësive të navigimit 

Një studim i vitit 2020 nga Margherita Malanchini dhe kolegët në Universitetin Queen Mary të Londrës krahasoi aftësitë lundruese të mbi 2600 binjakëve në një mjedis virtual. Ata zbuluan se ndërsa aftësia lundruese ka një komponent gjenetik, ajo është modeste, me mjedisin e pandarë – përvojat unike të secilit individ – që është kontribuuesi më i madh. Kjo tregon se naviguesit e mirë bëhen më shpesh përmes përvojës sesa të lindurit.

Eksperimenti në shkallë të gjerë i Hugo Spiers, Sea Hero Quest, i zhvilluar me T-Mobile, u kërkoi afro 4 milionë lojtarëve të navigonin në një mjedis virtual, duke ofruar një pasqyrë se si faktorët kulturorë ndikojnë në gjetjen e rrugës. Njerëzit nga vendet nordike, ku orientimi është i popullarizuar, dhe banorët ruralë në përgjithësi u paraqitën më mirë. Është interesante se banorët e qyteteve nga zonat me planimetri kaotike të rrugëve ia kaluan atyre nga qytetet e bazuara në rrjet si Çikago, ndoshta për shkak të nevojës për harta mendore më komplekse.

Dallimet gjinore dhe ndikimet kulturore

Hulumtimi gjithashtu eksploroi dallimet gjinore në navigim, duke zbuluar se këto janë më shumë kulturore sesa të lindura. Në vendet nordike të barabarta gjinore, burrat dhe gratë u paraqitën në mënyrë të ngjashme, ndërsa burrat dolën më mirë se gratë në rajone me kufizime kulturore në lëvizshmërinë e grave, si Lindja e Mesme.

Një studim i Tsimane, një komunitet indigjen në Bolivi, nga Helen Elizabeth Davis nuk gjeti dallime gjinore në detyrat e navigimit, me gjasë për shkak të kulturës së tyre që inkurajon të dy gjinitë për të eksploruar. Nga ana tjetër, gratë dhe vajzat priren të eksplorojnë më pak për shkak të shqetësimeve të sigurisë, gjë që ndikon drejtpërdrejt në aftësitë e tyre të navigimit. Ankthi për sigurinë personale mund të pengojë navigimin e mirë, thotë Newcombe.

Personaliteti dhe përvoja

Tiparet e personalitetit gjithashtu luajnë një rol në aftësinë e navigimit. Disa njerëz kënaqen duke eksploruar, gjë që i ndihmon të zhvillojnë aftësi më të mira navigimi. Ata që marrin pjesë në aktivitete në natyrë ose luajnë video lojëra të bazuara në eksplorim, priren të kenë një ndjenjë më të mirë drejtimi.

David Uttal sugjeron që një kombinim i personalitetit dhe përvojave të hershme ndikon në aftësinë naviguese. Ata që janë të prirur natyrshëm për të eksploruar ose që kanë përvoja pozitive herët kanë më shumë gjasa të zhvillojnë aftësi të forta navigimi.

Harta mendore

Navigatorët e mirë janë të aftë në ndërtimin dhe përdorimin e hartave mendore. Hulumtimi nga Newcombe dhe Steven Weisberg zbuloi se njerëzit në përgjithësi ndahen në tre kategori: ata me harta të mira mendore, ata me njohuri të rrugës, por të dobët në krijimin e hartave të integruara dhe ata që luftojnë me të dyja. Hartat mendore janë thelbësore për navigimin në mënyrë krijuese dhe gjetjen e shkurtoreve.

Naviguesit më të mirë janë gjithashtu të aftë në kalimin midis strategjive të navigimit në varësi të situatës, duke përdorur pika referimi kur është e nevojshme dhe harta mendore kur është e përshtatshme.

Përmirësimi i aftësive të navigimit

Ndërsa navigatorët e varfër shpesh luftojnë me ndërtimin e hartave mendore, ka mënyra për t’u përmirësuar. Praktika në mjedise virtuale mund të ndihmojë, por aplikacionet e botës reale janë më pak të sigurta. Mbështetja e tepërt në GPS ka treguar se zvogëlon aftësitë e navigimit. Studiuesit si Weisberg sugjerojnë që duke i kushtuar më shumë vëmendje drejtimeve të busullës dhe pikave të spikatura mund të ndihmojë në përmirësimin e hartës mendore.

Të kuptuarit e dallimeve të navigimit përfshin eksplorimin e ekuilibrit midis aftësive të lindura dhe ndikimeve mjedisore. Për ata që janë më pak të shqetësuar për përmirësimin e aftësive të tyre, thjesht mbështetja në GPS mbetet një zgjidhje praktike./ DiscoverMagazine/