Editorial Flaka: Nga Roma tek Shkupi: Kur gjuha bëhet urë – dhe kur përdoret si mur

Editorial Gazeta Flaka

Takimi i përbashkët mes qeverive të Italisë dhe Shqipërisë në Romë ishte një moment simbolik përtej protokollit. Kryeministrja Giorgia Meloni e përshkroi miqësinë shqiptaro-italiane si një marrëdhënie “me rrënjë të thella, që shkon përtej interesave reciproke”. Por mesazhi më i fortë politik nuk erdhi as nga numri i marrëveshjeve, as nga fjalimet e liderëve – por nga fakti që të 20 ministrat shqiptarë folën italisht rrjedhshëm, pa përkthyes.

Në një vend tjetër, kjo mund të dukej detaj teknik. Por në Ballkan, ku gjuha shpesh është trampolinë identiteti dhe mjet presioni, ai detaj u shndërrua në simbol të një kulture politike: aftësia e një shteti për t’u hapur, për t’u përshtatur dhe për të komunikuar në gjuhën e tjetrit pa e ndjerë veten të kërcënuar.

Në Shqipëri – gjuha si mjet afrie

Shqipëria nuk ndodhet në pozicionin e pretendimit kulturor, por në atë të bashkëpunimit. Breza të tërë shqiptarësh janë rritur me italishten si gjuhë të dytë, dikur përmes televizionit, sot përmes marrëdhënieve ekonomike, tregtare dhe shoqërore. Në Romë, ministrat shqiptarë nuk e përfaqësuan thjesht shtetin e tyre – por edhe një realitet kulturor ku gjuha e fqinjit shihet si pasuri.

Meloni e vuri gishtin pikërisisht aty: marrëdhëniet e forta nuk ndërtohen vetëm me dokumente, por me gjuhë të përbashkët, komunikim të natyrshëm dhe gatishmëri për të kuptuar tjetrin.

Në Maqedoninë e Veriut – gjuha si vijë ndarjeje

Ndërkohë në Shkup gjithçka duket e kundërta.

Në vend të një klime ku zyrtarët shumicë e mësojnë shqipen si një investim në bashkëjetesë, kemi një realitet ku një ministreshë e Arsimit dhe Shkencës – Vesna Janevska – e përdor mospërfshirjen e gjuhës maqedonase nga zyrtarët shqiptarë si armë politike, ndërsa kryeministri Hristijan Mickoski paralajmëron shkarkime publike për çdo drejtor shqiptar që nuk flet në maqedonisht para kamerave.

Ironia është perfekte: Mickoski vetë pranon se e kupton shqipen dhe mund ta flasë, “sepse nuk ka asgjë të keqe”. Por edhe përballë shqiptarëve, ai vazhdon të zgjedhë mos ta përdorë.

Në Itali, gjuha e tjetrit u bë urë.
Në Maqedoni, gjuha e tjetrit mbetet pengesë – shpesh e fabrikuar, shpesh e ushqyer politikisht.

Shtrohet pyetja: Çfarë frike fsheh mungesa e një përshëndetjeje në shqip?

Në një shtet shumëetnik, komunikimi nuk është luks. Është detyrim. Është instrument për të ndërtuar besim. Është minimumi institucional që siguron stabilitet.

Kërkesa që zyrtarët shqiptarë të flasin maqedonisht është legjitime – për aq kohë sa edhe zyrtarët maqedonas tregojnë minimum gjesti në drejtim të shqipes. Nuk mund të kërkosh integrim nga njëra anë dhe të këmbëngulësh në mos-përfshirje nga ana tjetër.

Mospërpjesëtimi është problemi real:
– shqiptarët flasin maqedonisht sepse jetojnë në një realitet biling,
– por shumë zyrtarë maqedonas refuzojnë edhe elementet bazike të shqipes, edhe aty ku është gjuhë zyrtare.

Krahasimi me skenën italiane është i pashmangshëm:
ku fillon Bashkimi Evropian – mbaron logjika e frikës nga gjuha e tjetrit?

Përparësitë e modelit shqiptar-italian

• Shkrin barrierat
• Tregon respekt reciprok
• Shërben si instrument të diplomacisë publike
• Përforcon bashkëpunimin ekonomik dhe kulturor
• Ul potencialin për tensione dhe keqkuptime

Mungesat në modelin maqedonas

• Gjuha instrumentalizohet politikisht
• Zyrtarët e shumicës shfaqin mosgatishmëri për gjuhën shqipe
• Standardet e integrimit vlejnë vetëm për njërën palë
• Çështje teknike shndërrohen në debate identitare
• Përçojnë mesazhin se barazia nuk është vlerë, por negociatë

Mesazhi i Romës për Shkupin

Ajo që ndodhi në Romë nuk ishte thjesht protokoll – ishte leksion.
Në vitin 2025, një shtet që aspiron BE-në nuk mund të përdorë gjuhën e një komuniteti si argument ndëshkimi, neveritjeje ose frike.

Nëse 20 ministra shqiptarë mund të flasin në italisht pa pasur nevojë për përkthyes…

…atëherë është krejt e arsyeshme të pritet që zyrtarët maqedonas të dinë të paktën “mirëmëngjes”, “faleminderit” dhe “të nderuar qytetarë” – në një gjuhë zyrtare të vendit të tyre.

Ky nuk është luks.
Është standard.
Është Evropa.

Dhe është koha që Shkupi ta kuptojë këtë.