Migrimi masiv përgjysmoi numrin e të papunëve

Edhe me uljen e vazhdueshme të papunësisë në Maqedoni, por edhe me rritjen e caktuar të pagave, punëdhënësit gjithnjë e më shumë po alarmojnë se nuk kanë punëtorë dhe kërkojnë importin e tyre nga Nepali, Pakistani e gjetkë. Kamerierë, banakierë, punëtorë për piceri, markete, punëtorë ndërtimi… janë vetëm disa nga shpalljet në internet ku kërkohet e punëtorë të të gjitha profileve

Maqedonia shënon ulje të dukshme të papunësisë në 14 vitet e kaluara. Të dhënat e Entit Shtetëror të Statistikave tregojnë se në fund të qershorit 2010 – numri i personave të papunë ka qenë 296.194 dhe ka pasur 32.1 për qind që kanë kërkuar një vend pune. Pas një periudhe prej 14 vitesh apo në qershor të këtij viti – kemi përgjysmim të të papunëve, ose më pak se 100.000 të papunë. Konkretisht, deri në fund të muajit qershor janë regjistruar gjithsej 98.416 persona të papunë. Me fjalë tjera, është zvogëluar shkalla e papunësisë me 12.5 për qind, që nënkupton edhe rikuperim të tregut të punës. Ky ndryshim pasqyron edhe zgjerimin e fuqisë punëtorë në vend që tani është 691.736 persona. Sipas statistikës, Industria përpunuese apo fabrikat mbeten punëdhënësit më të mëdhenj, me 133.897 punëtorë. Më pas, Sektori i Tregtisë punëson 101.115 persona, ndërsa Bujqësia mbështet 64.265 punëtorë. Minierat kanë fuqinë punëtore më të vogël, me vetëm 5739 punonjës. Secili prej këtyre sektorëve kontribuon në uljen e përgjithshme të shkallës së papunësisë në Maqedoni.

ULET PAPUNËSIA, NUK KA PUNONJËS

Mirëpo, edhe me uljen e vazhdueshme të papunësisë në Maqedoni, por edhe me rritjen e caktuar të pagave, punëdhënësit gjithnjë e më shumë po alarmojnë se nuk kanë punëtorë dhe kërkojnë importin e tyre nga Nepali, Pakistani e gjetkë. Kamerierë, banakierë, punëtorë për piceri, markete, punëtorë ndërtimi… janë vetëm disa nga shpalljet në internet ku kërkohet e punëtorë të të gjitha profileve. Situata u përkeqësua me fillimin e sezonit veror, pasi një pjesë e madhe e punëtorëve tanë u larguan për punë sezonale në Kroaci, Serbi, Slloveni, Gjermani. Njohësit e ekonomisë komentojnë se pronarët e bizneseve ankohen se nuk ka punëtorë, përderisa me pagat e ulëta dhe kushtet e këqija të punës, i kanë përzënë vetë nga vendi. Së pari duhet t’i paguajnë siç duhet dhe më pas të kërkojnë rezultate, thonë ekonomistët.

Mungesa e fuqisë punëtore është një trend që kemi në vend prej disa vitesh. Situata përkeqësohet sidomos nga prilli deri në tetor, kur një numër i madh punëtorësh largohen për punë sezonale jashtë vendit. Më së shpeshti kërkohen punëtorët në hotelieri dhe ndërtim, pasi këto zanate janë shumë më të paguara në vendet fqinje.

“Gjatë kësaj periudhe po përballemi me një ikje të madhe të personelit të tillë. Punëtorët tanë që prej vitesh shkojnë në punë sezonale në Kroaci, Mal të Zi… dhe thonë se pagat janë tre herë më të larta. Po ashtu, punëtorët tanë atje kanë strehim dhe sigurim shëndetësor dhe pensional, kështu që paga e tyre është një fitim i pastër”, thekson Ivan Peshevski nga Sindikata e Maqedonisë. Ekspertët shpjegojnë se ulja e papunësisë vjen si rrjedhojë e ikjes së madhe të fuqisë punëtorë jashtë vendit si për punë sezonale apo të përkohshme, por edhe për punë të përhershme – ku sidomos Gjermania për çdo vit po lehtëson kushtet e punësimit dhe rregullimit të letrave apo qëndrimit. Në uljen e papunësisë ka ndikuar edhe hapja e vendeve të punës nga kompanitë vendore, ato të huaja në zonat teknologjike, punësimet në administratë, por edhe puna në ekonominë informale .

Këto ndryshime pasqyrojnë edhe zgjerimin e fuqisë punëtorë në vend që tani është 691.736 persona në fund të qershorit 2024, që i bie se për 12 vite është rritur fuqia punëtorë aktive për më shumë se 60 mijë persona, duke marrë parasysh se në qershor të 2010-ës kanë qenë të punësuar 627.129 persona.

Një aspekt tjetër i kësaj problematike është edhe matja e papunësisë me metodologji të ndryshme. Punëdhënësit kërkojnë që të dhënat e Statistikës zyrtare të krahasohen me ato të Agjencisë së Punësimit. Biznesi vlerëson se emigrimi, por edhe metodologjia, pra mënyra e marrjes së të dhënave për numrin e të papunëve nga Enti Shtetëror i Statistikave (ESSH), janë arsyet kryesore të rënies historike të papunësisë me 12.5 për qind në tremujorin e dytë të këtij viti. “Enti i Statistikave i merr ato bazuar në një anketë familjare. Duhet të krahasohen me ato të Agjencisë së Punësimit, sepse kemi të dhëna vërtet interesante për punësimin. Kështu, në tremujorin e dytë të 2024 kemi 691 mijë të punësuar, ose një rritje prej 2000 personash në krahasim me vitin 2023 dhe në tremujorin e dytë krahasuar me të parën, një rritje edhe prej 4385 personash, që është paksa e pazakontë për një tremujor”, thotë Angel Dimitrov nga Organizata e Punëdhënësve.

Sipas Mile Boshkov nga Konfederata e Biznesit, kjo rënie e papunësisë vjen edhe për faktin se një pjesë e punëtorëve sezonalë që kanë shkuar jashtë vendit për disa muaj, tani po kthehen dhe i plotësojnë pozitat që kanë lënë, si dhe promovimi i punësimit bazuar edhe në rolin e Planit Operativ të Punësimit, apo masat mbështetëse për punësimin e të papunëve nga shteti.

“Normalisht, meqë më shumë punëtorë, për fat të keq, do ta gjejnë vendin e tyre të jetesës jashtë vendit, do të duhet të rritet numri i punëtorëve dhe në këtë mënyrë – numri i të papunëve do të ulet. Kjo është mbi të gjitha një migrim dhe gjendje ekonomike. Por tek ne – statistikat thonë se do të ketë gjithnjë e më pak punëtorë që kërkojnë punë”, thotë Boshkov. Ekonomistët vlerësojnë se nevojiten vite që të përmirësohet gjendja në tregun e punës dhe hendeku midis kërkesave dhe ofertës në tregun e punës. Komuniteti i biznesit ka kohë që kërkon pastrimin e Listës së të papunëve, si dhe mënyrën se si bëhet Lista e të papunëve, sepse, siç thotë Dimitrov, nga njëra anë nuk mund të tregohet se kemi 103.000 të papunë, përderisa në shpalljet për punësim nuk kandidatë që duan të punojnë.

“Ne e kërkojmë këtë sepse një pjesë e tyre janë jashtë vendit dhe ne i menaxhojmë si të papunë, pavarësisht nëse po bëhen disa manipulime këtu, si të punësuar aktivisht për të përdorur disa privilegje apo si aplikantë pasivë. Gjithsesi, raportohen në Agjenci si të papunë, ndërsa nga ana tjetër kemi një ekonomi shumë gri. Duhet të shohim se sa nga ata që janë të regjistruar si të papunë apo raste sociale që punojnë ilegalisht, sepse të gjithë e dimë se duhet ta zvogëlojmë ekonominë gri”, vlerëson Dimitrov.

EKONOMIA INFORMALE

Ekonomia informale ndërkohë mbetet kontribuues i rëndësishëm në punësimin dhe prodhimin, por gjithashtu edhe në evazionin fiskal. Më shumë faktorë në shtet e njohin faktin se aktivitetet informale japin një kontribut të konsiderueshëm për ekonominë, duke zbutur edhe tensionet sociale. Mirëpo, pranohet gjithashtu se ky kontribut shoqërohet me kosto të larta në drejtim të të ardhurave të humbura nga taksat, mungesën e mbrojtjes së punonjësve dhe konkurrencën e pandershme midis ndërmarrjeve. Në shtetet e rajonit – ajo është e përafërt me afër 33 për qind në mesatare, përderisa në BE ajo është 19.4 për qind e PBB-së. Kryetari i Sindikatave, Sllobodan Trendafilov, thekson se punëdhënësit që japin paga në zarfe, e dëmtojnë buxhetin deri në çerek miliard euro në vit.

“Mbi 25.000 punëtorë e marrin rrogën në zarf, e cila zhvillon ekonominë gri, dhe punëdhënësit vjedhin nga thesari i shtetit në vlerë prej 250 milionë euro në vit, thekson Trendafilov. Analizat tjera vlerësojnë se mbi 80 mijë punëtorë punojnë në sektorin informal, kryesisht në bujqësi, ndërtim dhe tregti.

Megjithëse përqindja e ekonomisë gri në ndërtim është e lartë, më shumë se gjysma e punëtorëve informalë janë në Sektorin e bujqësisë dhe punëtorët e papaguar të familjes, ndërsa analizat tregojnë shkallë të lartë të ekonomisë gri në tregti, hoteleri dhe turizëm. Vëllimi i punëtorëve në ekonominë gri është ulur vitet e fundit sipas statistikave përmbledhëse të MAK-STAT, por numri është ende i lartë. Në vitin 2022, 11.8 për qind e popullsisë së aftë për punë punonin informalisht, që është dy herë më pak krahasuar me 28.6 për qind në vitin 2008. Por për momentin, më shumë se 80 mijë punëtorë punojnë në sektorin informal nëse numërojmë 11.8 për qind nga 690 mijë të punësuar zyrtarisht sipas Entit Shtetëror të Statistikave dhe që paguajnë kontribute. Sipas Sindikatave, rritja e pagave duhet të jetë një nga mënyrat për të luftuar punën e padeklaruar apo të denoncuar jo të plotë, si dhe rritjen e inspektimeve në aktivitetet ku ndodh më shpesh, në hotelieri dhe turizëm, ndërtimtari, tregti.

Në ndërkohë, analizat e Odës Ekonomike të Maqedonisë jep një përmbledhje të 28 studimeve se cilët faktorë ndikojnë dhe sa shumë ndaj ekonomisë gri.

Rreth gjysma e shfaqjes së ekonomisë gri shpjegohet me sasinë e taksave dhe kontributeve sociale, 10-15 për qind shpjegohet me intensitetin e rregullimit shtetëror, sa i gjerë është dhe sa ushtron presion mbi kompanitë në kryerjen e biznesit, dhe ka një sërë faktorësh të tjerë individualë që janë 5-8 për qind. Faktorët e treguar shpjegojnë 70-90 për qind të ekonomisë gri. Nga Oda Ekonomike thonë se dekurajimi i ekonomisë gri dhe formalizimi i saj kërkon më shumë masa. Ndër to janë edhe ato që përfaqësojnë masat për luftën kundër korrupsionit, për shkak se ato janë familjarizuar me njëri tjetrin, andaj edhe lufta kundër ekonomisë gri dhe kundër korrupsioni duhet të ndodhë paralelisht dhe të plotësojnë njëri-tjetrin. Kërkohet edhe rishikimi i barrës mbi biznesin që fiskale dhe tarifat parafiskale, si dhe rishqyrtimi i barrës mbi bizneset e kompleksitetit të tepruar të rregulloren, veçanërisht për funksionimin e kompanive më të vogla (të ashtuquajturat ngarkesa rregullatore). Afaristët sugjerojnë edhe masat që synojnë përmirësimin e efikasitetit të administratës publike dhe digjitalizimin maksimal të punës së saj.

EKSODI I POPULLATËS

Një faktor madhor në uljen e papunësisë është edhe ikja e popullatës për një jetë më të mirë jashtë vendit. Njerëzit mbushin stacionet e autobusëve në Maqedoni, duke paketuar valixhet, dhe duke u përgatitur për një jetë të re jashtë vendit. Baballarët puthin fëmijët e tyre për herë të fundit përpara se të hipin në autobus për t’i çuar në BE-në e pasur. Gjithnjë e më shumë njerëz duan të largohen nga vendi i tyre dhe të emigrojnë. Pagat e ulëta, korrupsioni dhe mungesa e perspektivës i detyrojnë ata të punojnë jashtë vendit, raporton portali gjerman “Erste”.

Gjermania është një destinacion veçanërisht popullor për banorët e Ballkanit të tërhequr edhe nga bashkimi familjar, dhe lidhjet farefisnore me “kurbetin e vjetër”. Aktualisht, në këtë vend jetojnë 222.000 persona me origjinë nga Maqedonia, bile 68.000 më shumë se dy vjet më parë apo në vitin 2022.

Sipas Ambasadës Gjermane në Maqedoni, numri i kërkesave për viza është rritur për një të tretën nga viti 2021 deri në vitin 2022. Ky zhvillim i ngjarjeve është fatal për situatën ekonomike dhe demografike të vendit tonë ku 700.000 qytetarët të Maqedonisë tashmë jetojnë jashtë vendit, që është rreth një e treta e të gjithë popullsisë. Në periudhën nga viti 2009 deri në vitin 2014, më shumë se 20 mijë qytetarë të Maqedonisë kanë braktisur vendin e tyre dhe kanë emigruar në Gjermani, sipas të dhënave të Entit Federal të Statistikave të Gjermanisë.

Edhe masat stimuluese të Gjermanisë për të tërhequr fuqi punëtore nga rajoni në mungesë të punëtorëve vendor ka rritur numrin e ballkanasve në ekonominë më të fuqishme evropiane. Bazuar në Rregulloren e Ballkanit Perëndimor, të dhënat tregojnë se rreth 76,.000 shtetas të Maqedonisë së Veriut, Shqipërisë , Bosnjë-Hercegovinës, Malit të Zi, dhe Serbisë, kishin leje në Gjermani në fund të vitit 2023. Kjo paraqet një rritje prej 22 për qind krahasuar me vitin 2022, kur Gjermania kishte rreth 62 mijë punëtorë që kishin leje nga këto vende.